ثبت جهانی سمنو به نام تاجیکستان در فهرست میراث ناملموس یونسکو، بیش از آنکه یک موفقیت فرهنگی باشد، آیینهای از خلأهای سیاستگذاری میراثی در منطقهای است که آیینها و خوراکهایش مرز نمیشناسد. به گزارش آماج، این ثبت جهانی پرسشهای جدی درباره نقش ایران در حفاظت و روایت میراثهای مشترک منطقه ایجاد کرده است.
سمنو؛ خوراک آیینی با ریشه ایرانی
سمنو در ایران، صرفاً یک خوراک نیست؛ آیینی است آمیخته با اسطوره، کشاورزی، نذر، باورهای زنانه و مفهوم برکت. متون تاریخی و مردمنگارانه و حافظه زیسته نسلها نشان میدهند که سمنو در ایران، قدمتی چندصدساله دارد و نماد زایش طبیعت و فراوانی در نوروز است. پخت جمعی سمنو، شبزندهداریها، دعاها و مشارکت زنان، سرمایه ناملموس فرهنگی ایران محسوب میشود که هنوز در بسیاری از مناطق کشور زنده است.
پرونده تاجیکستان؛ روایت درست اما ناقص
در پروندهای که تاجیکستان به یونسکو ارائه کرده، سمنو بهدرستی بهعنوان خوراکی آیینی مرتبط با نوروز معرفی شده و نقش زنان، تقویت همبستگی اجتماعی و انتقال دانش سنتی بهخوبی در آن برجسته شده است. با این حال، مشکل اصلی این است که سمنو در این روایت، به میراث یک کشور محدود شده در حالی که گستره تاریخی و فرهنگی آن شامل ایران، افغانستان و دیگر بخشهای جهان نوروزی است.
سؤال اصلی؛ ایران کجا ایستاده است؟
ثبت تکملیتی سمنو، پرسشی جدی از متولیان میراث فرهنگی ایران مطرح میکند: چرا در مواجهه با میراثهای مشترک، رویکردی فعال و مشارکتی وجود ندارد؟ چرا عناصر ریشهدار فرهنگ ایرانی بدون حضور ایران در قالب پروندههای مستقل دیگر کشورها ثبت میشوند؟
سمنو هنوز ظرفیت بازتعریف بهصورت پروندهای چندملیتی با مشارکت ایران، تاجیکستان و افغانستان را دارد؛ اقدامی که هم از نظر تاریخی دقیقتر است و هم به همگرایی فرهنگی منطقه کمک میکند.
ثبت شد، اما روایت ناتمام ماند
سمنو اکنون در فهرست میراث ناملموس یونسکو قرار دارد و این اتفاق ارزشمند است، اما روایت جهانی آن هنوز کامل نیست. میراثهای ناملموس بیش از آنکه متعلق به کشورها باشند، به حافظه جمعی ملتها وابستهاند؛ حافظهای که در مورد سمنو بدون ایران، ناتمام خواهد بود.
برای اطلاع از آخرین اخبار میراث فرهنگی و آیینی، همراه ما در آماج باشید.
