شاید شما هم با یک کودک دارای انحراف چشم روبه‌رو شده‌باشید؛ این مشکل در بعضی از کودکان دیده می‌شود و گاه آن‌ها را تا بزرگسالی همراهی می‌کند و نه‌تنها باعث تاری دید کودکان بلکه باعث اختلال در زیبایی صورت آن‌ها هم می‌شود.
به گزارش آماج، بله این داستان تلخ، تاثیری مستقیم روی زندگی کودک می‌گذارد. به همین منظور خانواده‌ها پس از پی بردن به این مشکل تمام تلاش‌شان را برای بهبود سلامت فرزندشان انجام می‌دهند. خوشبختانه امروزه روش‌های متعددی برای درمان استرابیسم یا انحراف چشم در کودکان انجام می‌شود تا این ضایعه ناهمگون چشمی به‌سرعت بهبود پیدا کند اما خانواده‌هایی که کودکان مبتلابه استرابیسم دارند، قطعا سوال‌های زیادی درباره روش‌های درمان و پیشگیری از انحراف چشم کودکان‌شان دارند؛ به همین منظور در این شماره از مجله همشهری‌تندرستی مصاحبه‌ای با دکتر ناضره بابایی؛ اپتومتریست کودکان داشتیم تا بیشتر درباره این بیماری، راه‌های درمان و پیشگیری از انحراف بیشتر چشم‌ها در کودکان بدانیم.
انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان
ناضره بابایی؛ اپتومتریست کودکان در تعریف انحراف چشم یا استرابیسم می‌گوید: «انحراف چشم به حالتی گفته می‌شود که چشم‌ها با همدیگر هم‌راستا نباشند و مسیر بینایی آن‌ها به جهات متفاوتی از همدیگر قرار گرفته باشند. اگر به نظر می‌رسد که چشم‌های کودک‌تان رو به جهت‌های مختلفی دارند یا روی یک هدف متمرکز نمی‌شوند، عامل آن می‌تواند انحراف چشم یا استرابیسم باشد و باید برای درمان آن به‌سرعت به چشم‌پزشک کودکان مراجعه کرد.»
انواع انحراف چشم یا استرابیسم
ناضره بابایی به همشهری‌تندرستی می‌گوید: «استرابیسم دارای انواع مختلف است و می‌تواند در صورت درمان نشدن، حادتر و درنهایت به بیماری ماندگار برای کودک تبدیل شود. انحراف چشم می‌تواند تک‌چشمی یا دوچشمی بوده یا به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین باشد. نوعی از انحراف چشم که به‌صورت مخفی و انحرافی است که با حذف دید دوچشمی (بستن یک‌چشم) ظاهر می‌شود، به استرابیسم مخفی یا هتروفوریا معروف است و البته استرابیسم آشکار یا هتروتروپی دقیقا مخالف استرابیسم مخفی است. البته باید بگوییم که فقط یک نوع از انحراف چشم است که به‌صورت همیشگی نیست و فقط گاهی بروز می‌کند که به این حالت استرابیسم گهگاه گفته می‌شود. علاوه بر این؛ انحراف چشم ممکن است همیشه در یک‌چشم رخ دهد که به این نوع، انحراف یک‌طرفه گفته می‌شود یا این‌که متناوب باشد یعنی گاهی در چشم راست و گاهی در چشم‌چپ دیده شود.»
دلیل انحراف چشم در کودکان چیست؟
درواقع هر چشم شش عضله خارجی دارد که موقعیت و حرکت آن را کنترل می‌کنند. برای داشتن دید دوچشمی طبیعی موقعیت این عضلات، کنترل عصبی عضلات به وسیله مغز و عملکرد خود عضلات باید کاملا با همدیگر هماهنگ باشند. دکتر ناضره بابایی، اپتومتریست می‌گوید: «اگر موقعیت عضلات چشم غیرنرمال باشد انحراف‌های مکانیکی مانند سندرم دوئن می‌تواند در آن‌ها رخ دهد و همچنین عصب‌رسانی غیرنرمال مانند فلج اعصاب چشم موجب انحراف‌های عصبی در آن‌ها می‌شود. البته لازم است بدانیم؛ بعضی انحراف‌ها به علت آسیب به خود عضله خارج چشمی ایجاد می‌شوند مانند انحراف‌هایی که پس از ضربه به چشم در یک حادثه ایجاد می‌شوند.
متاسفانه؛ این دسته از انحراف‌ها هم ممکن است همیشگی باشند. لازم است بدانید استرابیسم موجب دوبینی و کم‌شدن دید عمق و در موارد تک‌چشمی و در صورت درمان نکردن منجر به آمبلیوپی (تنبلی چشم) می‌شود اما باید بدانیم هم‌راستایی چشم‌ها در بدو تولد کاملا تکامل نیافته است. تغییر موقعیت تکامل حقیقی چشم در سه تا چهارماهگی خود را نشان می‌دهد؛ پس دیدن انحراف کم در نوزادی عمری طبیعی به‌حساب می‌آید و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست.»
تشخیص انحراف چشم کودک به چه صورت انجام می‌شود؟
تشخیص شاید یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در روند درمانی استرابیسم یا انحراف چشم در کودکان باشد. دکتر ناضره بابایی می‌گوید: «در بعضی از موارد والدین ممکن است متوجه تقارن نداشتن چشم‌های کودک و وجود انحراف چشم در آن‌ها شوند که این خود قدمی بزرگ برای تشخیص سریع و درمان این بیماری است.
این حالت معمولا در انحراف‌های با زاویه بزرگ و انحراف‌های گهگاه که باعث توجه والدین می‌شود اتفاق می‌افتد؛ اما تشخیص اصلی انحراف چشم کودکان در معاینات چشم با استفاده از تکنیک‌های مختلف انجام می‌شود. تشخیص اولیه انحراف توسط والدین می‌تواند موجب پیگیری و مراجعه سریع به اپتومتریست شود. حتی دقت در عکس‌هایی که از کودک گرفته‌شده است، می‌تواند باعث تشخیص دقیق‌تر نوع انحراف به وسیله معاینه‌کننده شود.»
درمان انحراف چشم کودک چگونه است؟
دکتر ناضره بابایی می‌گوید: «درمان انحراف چشم به نوع انحراف، میزان زاویه انحراف، سن کودک و بعضی موارد دیگر بستگی دارد. پس باید هرگونه ناهماهنگی در حرکات چشم‌ها بعد از شش ماهگی موردتوجه والدین و پزشک معالج قرار گیرد. حرکات چشمی ناهماهنگ حتی لوچ شدن به‌طور طبیعی ممکن است گهگاهی در نوزادان دیده شود. به‌هرحال پس از سه چهارماهگی، کودک باید قادر به تمرکز روی اشیا باشد و چشم‌ها انحراف نداشته باشند.
در بعضی انواع انحراف‌ها، مانند انحراف‌های تطابقی، تجویز عینک می‌تواند انحراف را به‌صورت کامل اصلاح کند و در بعضی دیگر از انحراف‌های چشمی می‌توان از تجویز عدسی‌های منشوری برای اصلاح انحراف استفاده کرد که درروند بهبودی حالات چشم کودک تاثیری شگرف می‌گذارد. البته تمرینات بینایی عضلات چشم برای تقویت و بهبود دید می‌تواند راهکار مناسب و تاثیرگذار باشد؛ که این خود مستلزم همکاری کودک درروند درمانی است.
این تمرینات بینایی بیشتر در کودکان بزرگ‌تر که همکاری بهتری دارند قابل انجام است اما راهکار درمانی آخر که بهتر است بگوییم راهکار جراحی، برای کودکانی تجویز می‌شود که هیچ‌کدام از روش‌های درمانی روی آن‌ها اثربخش نبوده و دارای انحراف چشم شدید باشند. این کودکان زیرنظر متخصصان و جراحان چشم جراحی عضلات خارج چشمی را انجام می‌دهند.
این روش در بیشتر مواقع جواب داده و راهکاری مناسب برای درمان و ادامه زندگی بدون لوچی است. البته باید بگوییم که خیلی از خانواده‌ها با شنیدن تجویز عمل دچار استرس می‌شوند اما باید همیشه به فکر بهترین راه درمانی برای این بیماری بود که کودک تا بزرگسالی این بیماری را با خود یدک نکشد. هدف از درمان، بهبود دید و به دست آوردن بهترین دید ممکن، زیبایی ظاهری و به دست آوردن بهترین جهت برای چشم‌ها و برقراری دید واحد دوچشمی است.»
زمان مراجعه به پزشک
توصیه می‌شود والدین در صورت مشاهده هرگونه ناهماهنگی بین چشم‌های کودک به‌سرعت به اپتومتریست مراجعه کنند تا احتمال وجود انحراف چشم بررسی شود. ضمن این‌که معاینات منظم کودکان می‌تواند باعث تشخیص زودهنگام انحراف چشمی‌شود. دکتر ناضره بابایی توصیه می‌کند؛ همه کودکان در شش‌ماهگی به وسیله اپتومتریست باید معاینه شوند و در صورت نداشتن هیچ‌گونه عیب چشمی، معاینه بعدی به‌صورت مرتب در سنین بین دو تا سه‌سالگی انجام می‌شود تا روند سلامت چشم به‌صورت مرتب چک شود.
اصولا معاینه بعدی در سنین قبل از ورود به مدرسه انجام خواهد شد تا کودک در صورت کم‌توانی دید یا انحراف چشمی موردبررسی سلامت چشم قرار گیرند و روش‌های درمانی را طی کنند. البته لازم است که بدانید در هر مرحله ممکن است با توجه به شرایط کودک معاینه بعدی در زمان زودتری انجام گیرد تا سلامت چشم آن‌ها تضمین شود.
جراحی انحراف چشم به چه صورت است؟
جراحی استرابیسم درواقع ایجاد برشی کوچک در بافت پوشاننده چشم است که به چشم‌پزشک امکان می‌دهد تا به عضلات زیرین این بافت دسترسی پیدا کند. این‌که کدام عضلات تحت عمل جراحی قرار گیرند بستگی به جهت چرخش چشم دارد. گاهی لازم است هر دو چشم تحت عمل جراحی قرار گیرد. جهت عمل جراحی استرابیسم در اطفال، بیهوشی ضرورت دارد ولی جراحی بزرگسالان با بی‌حسی موضعی هم امکان‌پذیر است.
خوشبختانه بهبودی این عمل بسیار سریع است. کودک بعد از چند روز به حالات طبیعی‌اش بازمی‌گردد و جای هیچ‌گونه نگرانی وجود نخواهد داشت. ناضره بابایی به همشهری تندرستی می‌گوید: «بهتر است جراحی اصلاحی استرابیسم هرچه سریع‌تر صورت گیرد، زیرا شیرخوار به‌محض این‌که چشم‌هایش مستقیم شد، امکان دید طبیعی و دید دوچشمی را پیدا می‌کند. از طرف دیگر لوچی چشم می‌تواند روی اعتمادبه‌نفس کودک تاثیری منفی داشته باشد. خوشبختانه باید بگوییم که جراحی استرابیسم معمولا درمانی بی‌خطر و موثر است.»
استرابیسم یا انحراف چشم تا چه اندازه در بین کودکان شایع است؟
حدود چهار تا پنج درصد از کودکان به‌طورکلی دچار استرابیسم می‌شوند. البته باید بگوییم که یکی از شایع‌ترین انواع انحراف‌های چشم در کودکان انحراف تطابقی است که به علت عیب انکساری یا تلاش تطابقی بیش‌ازحد چشم دچار انحراف چشم در کودکان می‌شود. دکتر ناضره بابایی می‌گوید: «این نوع انحراف معمولا در سنین نزدیک به دوسالگی بروز می‌کند و شیوع آن در پسر و دختر به یک نسبت است.»
عواقب انحراف چشم یا لوچی
انحراف چشم را می‌توان با تشخیص و درمان زودرس، تصحیح کرد اما متاسفانه؛ بدون درمان فوری ممکن است کاهش بینایی در یک‌چشم دائمی شود و پس از، از دست رفتن دید طبیعی در یک‌چشم و زجر روانی حاصل از آن و جذاب نبودن ظاهر صورت عواقبی جبران‌ناپذیر داشته باشد. بسیاری از کودکان در صورت زود درمان نشدن با دید یک‌چشمی سازگار می‌شوند و یاد می‌گیرند تمامی فعالیت‌هایشان را با همان یک‌چشم انجام دهند که این خود منجر به آسیب‌دیدگی شدید به عضلات چشم سالم می‌شود و به‌مرورزمان دید خوب آن چشم را هم از دست می‌دهند.
