کارشناسان تغذیه و علوم اعصاب هشدار می‌دهند که مصرف مداوم خوراکی‌هایی مانند نودل، نوشابه، چیپس، ناگت مرغ، آبنبات و کیک‑کلوچه‌های بسته‌بندی‌شده می‌تواند با تأثیر منفی بر رشد مغز کودکان، زمینه‌ساز کاهش حجم مغزی یا عملکردهای شناختی ضعیف‌تر شود. به نقل از آماج، این نکته ویژه خانواده‌هایی است که فرزندانی در سن رشد دارند.
علت علمی و شواهد پژوهشی
<pمطابق با تحقیقات اخیر، الگوهای غذایی دارای درصد بالای خوراکی‌های فوق‌فرایند (“ultra‑processed foods”) ارتباط معنی‌داری با کاهش حجم بخش‌هایی از مغز مانند هیپوکامپوس، قشر خاکستری و مراکز کنترل شناختی دارند. به عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داد که کودکان پیش‌دبستانی که بخش قابل‌توجهی از کالری روزانه‌شان از خوراکی‌های فوق‌فرایند تأمین شده، عملکرد اجرایی و شناختی ضعیف‌تری داشتند.
همچنین، وب‌سایت معتبر Healthline در گزارشی نوشت که مصرف نوشیدنی‌های پرشکر، کربوهیدرات‌های پالایش‌شده، چربی‌های ترانس و خوراکی‌های بسیار فرآوری‌شده ممکن است باعث کوچک شدن نواحی مغز شود.
کدام خوراکی‌ها بیشتر در معرض خطرند؟
- نودل‌های فوری: معمولاً دارای کالری بالا، فیبر کم و افزودنی‌های مصنوعی هستند.
- نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های گازدار شیرین‌شده: حجم بالای قند ساده، افزایش التهاب و اختلال در عملکرد هیپوکامپوس.
- چیپس و اسنک‌های شور بسته‌بندی‌شده: سرشار از چربی‌های ترانس و نمک، که در مطالعات مغزی به کاهش حجم بافت مغز مرتبط شده‌اند.
- ناگت مرغ و فست‌فودهای بسته‌بندی‌شده: فرآوری زیاد، چربی اشباع و افزودنی‌های نگه‌دارنده.
- آبنبات، کیک و کلوچه‌های صنعتی: قند ساده زیاد، فیبر پایین، افزایش ریسک التهاب مغزی.
چرا این خوراکی‌ها می‌توانند «مغز کودک را کوچک کنند»؟
علت این ارتباط چندوجهی است:
- مصرف مداوم خوراکی‌های بسیار فراوری‌شده باعث افزایش التهاب عمومی و مغزی می‌شود، که می‌تواند از رشد طبیعی نورون‌ها و اتصالات سیناپسی جلوگیری کند.
- این خوراکی‌ها معمولاً فیبر، ویتامین‌ها، چربی‌های امگا‑۳ و مواد مغذی لازم برای رشد مغز را به میزان کافی ندارند و کمبود این ترکیبات می‌تواند رشد سالم مغز را مختل کند.
- تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان با الگوهای غذایی سالم‌تر (مثلاً غلات کامل، چربی‌های سالم، لبنیات کم‌چرب) نسبت به همسالان خود که خوراکی‌های فراوری‌شده بیشتر استفاده می‌کنند، حجم مغزی بیشتری دارند.
چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
برای محافظت از رشد مغز کودکان، والدین و سرپرستان می‌توانند اقدامات زیر را مدنظر قرار دهند:
- کاهش مصرف خوراکی‌های فوق‌فراوری‌شده به ویژه در سنین رشد.
- جایگزینی با غذاهای کم‌فرآوری‌شده و مغذی: میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، ماهی یا مغزها حاوی امگا‑۳، لبنیات کم‌چرب.
- ایجاد عادت غذایی خانوادگی: وعده‌های منظم، درگیر کردن کودک در فرآیند انتخاب و آماده‌سازی غذا.
- مدیریت تنقلات و نوشیدنی‌ها: آب، شیر کم‌چرب، میوه تازه به جای نوشابه و آبنبات.
همچنین، متخصصان پیشنهاد می‌کنند که نقش فعّال والدین در آموزش و مدل‌سازی رفتار غذایی برای کودک بسیار مؤثر است؛ زیرا الگوهای اولیه غذایی معمولاً تا بزرگ‌سالی باقی می‌مانند.
اگر می‌خواهید رژیم غذایی کودک خود را بهبود دهید و رشد مغزی او را تقویت کنید، همین امروز تغییراتی کوچک اما هوشمندانه در انتخاب خوراکی‌ها آغاز کنید.
برای دریافت راهنمای کامل تغذیه کودکان و فهرستی از خوراکی‌های جایگزین سالم، به بخش سلامت و تغذیه وب‌سایت آماج مراجعه کنید.
